Met man en macht werken we aan de uitbreiding van ons elektriciteitsnet. In 2024 investeerden we opnieuw meer dan in 2023, dat al een recordjaar was. Wel blijft er sprake van wachtlijsten voor grootzakelijke klanten die (extra) vermogen willen in congestiegebieden. Met diverse maatregelen stimuleren we een zo efficiënt mogelijk gebruik van ons netwerk.
De vraag naar en het aanbod van elektriciteit stijgt nog steeds sterk. Er komen meer en meer elektrische auto’s, bussen en vrachtwagens. Huishoudens kiezen massaal voor elektrisch koken en een warmtepomp en fabrieken stappen over op elektriciteit als energiebron voor hun productieprocessen. Tegelijkertijd groeit het aantal zonne- en windmolenparken en leggen woningbezitters en bedrijven hun daken vol met zonnepanelen. Daardoor hebben we te maken met een overvol stroomnet, netcongestie en wachtlijsten. Toegang tot het net is daardoor helaas niet meer vanzelfsprekend en vanwege de belasting van het net nemen storingen toe.
We verwijderden 12.925 gasaansluitingen op een totaal van 2.269.000 gasaansluitingen. Het aantal verwijderde gasaansluitingen daalde met 4,8% ten opzichte van vorig jaar.
We verzwaarden 30.991 elektriciteitsaansluitingen op een totaal van 2.997.000 aansluitingen. Het aantal aansluitingen dat we verzwaarden daalde met 27,5% ten opzichte van vorig jaar.
Steeds meer teruglevering
Steeds meer bedrijven en huishoudens wekken zelf energie op, waarvan ze een deel aan onze netten terug leveren. Het aantal aansluitingen dat zonne- en windenergie teruglevert, steeg met 10% naar 1.185.807 aansluitingen. Het zogeheten duurzaam opgesteld vermogen (het maximale vermogen van alle duurzame energiebronnen) in onze regio’s nam in 2024 eveneens toe met 10%. Het aandeel groen gas dat klanten aan ons terug leverden nam toe met 19%.
Wachtlijsten blijven bestaan
Op veel plekken is er te weinig netcapaciteit om elektriciteit te transporteren. Daardoor komen grootzakelijke klanten die (extra) vermogen willen voor invoeding of afname op een wachtlijst terecht. We denken dat er nog vijf tot tien jaar wachtlijsten zijn. We realiseren ons dat de impact hiervan groot is. Bedrijven kunnen moeilijk groeien of verduurzamen.
Alleen bedrijven die al een passende aansluiting hebben of een nieuwe aansluiting of verzwaring hebben aangevraagd, worden voor hun vermogensvraag op de wachtlijst opgenomen. Vermogen is immers alleen bruikbaar als een klant daarvoor ook een geschikte aansluiting op het net heeft. Vermogen dat beschikbaar komt, bieden we op volgorde van de wachtlijst aan. Daarbij houden we rekening met het nieuwe prioriteringskader.
Ook huishoudens hebben steeds vaker te maken met het overvolle net. Hun vraag naar elektriciteit stijgt snel, terwijl ook de teruglevering via zonnepanelen toeneemt. Hierdoor neemt de druk op het stroomnet in woonwijken fors toe. Met als gevolg dat huishoudens last krijgen van spanningsproblemen, zoals uitvallende omvormers van zonnepanelen.
In navolging van grote bedrijven kunnen ook huishoudens en kleine bedrijven lokaal te maken krijgen met langere wachttijden voor een nieuwe aansluiting of verzwaring. Steeds vaker is voor kleinverbruik-aanvragen een netuitbreiding nodig. Maar het uitbreiden van nieuwe elektriciteitshuisjes, kabels en stations kost tijd, waardoor klanten mogelijk langer moeten wachten. Of en hoezeer wachttijden oplopen is afhankelijk van locatie, ruimte en de beschikbaarheid van personeel en materialen.
We doen er alles aan om klanten zo snel mogelijk te helpen en goed te informeren. Om klanten met een kleinverbruik-aansluiting inzicht te geven in wat drukte op het stroomnet voor hen betekent, lanceerden we begin 2025 een online tool.
Maatregelen die flexibiliteit bevorderen
Via congestiemanagement bewegen we grote zakelijke klanten vrijwillig – en soms zelfs verplicht – tot flexibiliteit in hun afname of teruglevering van elektriciteit. Contractueel spreken we met hen af dat ze tijdens congestiepieken standaard of op afroep hun verbruik aanpassen, zodat de piek vermindert en overbelasting voorkomen wordt. Deze zogenoemde flexcontracten geven klanten in de daluren wél ruimte tot afname of invoeding van elektriciteit.
Maatschappelijk prioriteren
Vanaf 1 oktober 2024 geldt het maatschappelijk prioriteringskader: bedrijven en instellingen met een maatschappelijke functie komen in aanmerking voor een hogere plek op de wachtlijst in een congestiegebied voor het toekennen van vermogen wanneer dat beschikbaar komt. De ACM heeft bepaald welke sectoren in aanmerking komen voor prioriteit en onderscheidt drie categorieën:
Congestieverzachters: deze klanten zorgen voor extra netcapaciteit nadat ze zijn aangesloten. Hierdoor kunnen andere klanten aangesloten worden of groeien.
Veiligheid: denk aan brandweer, politie, rechtspraak, penitentiaire inrichtingen, waterschappen en acute gezondheidszorg.
Basisbehoeften: hieronder vallen onder andere de openbare drinkwatervoorziening, onderwijs, warmtevoorziening en woningbouw.
Aanvragen die niet tot deze drie categorieën behoren, komen niet in aanmerking voor prioriteit en moeten mogelijk dus langer wachten.
Uitbreiding van ons netwerk
Weer meer investeringen
De belangrijkste oplossing voor netcongestie is uitbreiding van het net. Daar werken we dan ook hard aan. In 2024 hebben we onze netcapaciteit met 1.920 megawatt uitgebreid (inclusief vervanging en congestiemanagement). In totaal gaven we € 1.486 miljoen uit aan uitbreiding en onderhoud van onze netten, € 272 miljoen meer dan in 2023 en € 36 miljoen meer dan ons plan. De toename is een direct gevolg van de energietransitie.
In ons Investeringsplan hebben we opgenomen dat we van 2024 tot en met 2026 € 3 miljard investeren in uitbreiding van onze netten en € 1,5 miljard in onderhoud en beheer van de bestaande infrastructuur. Het plan laat ook zien waar we de komende tien jaar aan de slag gaan. Input daarvoor hebben we opgehaald bij onder meer provincies, gemeenten en marktpartijen. We hebben ook investeringen meegenomen die provincies hebben aangedragen (via de zogeheten pMIEK’s). Het plan maakt duidelijk dat er tot en met 2026 een aanzienlijk ‘maakbaarheidsgat’ is. Dit is het verschil tussen de marktvraag, beschikbare materialen en capaciteit in de uitvoering.
Buurtaanpak versnelt de uitvoering
De komende jaren breiden we het aantal hoog- en middenspanningsstations uit. Om de bouw hiervan te versnellen, streven we naar standaardisatie en prefab-bouw. Ook plaatsen we duizenden nieuwe transformatoren in woonwijken, verzwaren we duizenden bestaande transformatoren en leggen we in totaal 16.000 kilometer kabel van de zwaarste soort. Hiervoor zal in de komende tien jaar één op de drie straten open moeten.
We pakken dit werk buurt voor buurt aan via de buurtaanpak. Hierbij verrichten aannemers zelfstandig de engineering, voorbereiding en uitvoering. Heldere communicatie is daarbij cruciaal. Daarom houden we bijeenkomsten met bewoners; we luisteren goed naar omwonenden en laten weten welke overlast ze kunnen verwachten. Ook belangrijk is dat er op tijd voldoende gegunde ruimte beschikbaar is en dat de vergunningen en verkeersplannen tijdig rond zijn. Hierbij geldt uiteraard dat veiligheid op 1 staat en onderzoeken we de mogelijkheden om de buurtaanpak zoveel mogelijk spanningsloos te gaan uitvoeren
Energievoorziening is betrouwbaar
Tijdens alle verbouwingen blijft de winkel gewoon open. We zorgen ervoor dat de betrouwbaarheid en veiligheid van ons netwerk hoog blijven. Dit is te danken aan de investeringen in onze netten en aan de inzet van innovatieve systemen, zoals Distributie Automatisering Light (DALI). Inmiddels heeft 65% van onze netstations een DALI-box. Dit systeem lokaliseert snel waar een storing is en onze collega's kunnen deze snel oplossen. Aan de andere kant laat de stijging zien dat we de grenzen van onze netten bereiken en ook bewust opzoeken, waardoor het aantal storingen toeneemt.
De levering van gas werd in 2024 gemiddeld 56 seconden onderbroken, een daling van 59% (2023: 137 seconden). Dat is vooral het gevolg van een beperkt aantal grote storingen met meer dan 25.000 verbruikersminuten. Het gasnet is erg betrouwbaar; in relatieve zin fluctueert de jaarlijkse uitvalduur wel sterk.
Onderzoek naar de invloed van (extreme) kou op het elektriciteitsverbruik
Enexis garandeert beschikbaarheid van elektriciteit tot -13 graden Celsius. Hoe kouder het is, hoe meer stroom nodig is voor de warmtebronnen die op elektriciteit draaien. Omdat die er steeds meer komen, is het belangrijk te weten wat hun invloed is op het elektriciteitsnet en waar problemen kunnen ontstaan. Na een digitale analyse van 22.000 elektriciteitsstations hebben we 79 locaties in beeld waarvan we verwachten dat bij -13 graden meer dan 120% van de capaciteit van een transformator wordt verbruikt. Na aanvullend onderzoek beslissen we of en bij welke stations een verzwaring nodig is. In 2025 herhalen we het onderzoek met de meest recente gegevens.
Storingen als gevolg van hoge waterstand
In de winter van 2023/2024 registreerden we een opvallende stijging in middenspanningsstoringen in verbindingsstukken (moffen). Vaak ontstaan deze storingen door overbelasting van het net of graafschade, maar hiervan was nu geen sprake. Data-onderzoek wees uit dat er een verband was tussen het aantal storingen en de hoge grondwaterstand als gevolg van hevige regenval, met name in het zuiden van het land. Daardoor stonden de verbindingsstukken onder water. Hoewel ze waterdicht zijn, kunnen er kleine scheuren ontstaan als gevolg van ouderdom, zetting of door eerder veroorzaakte mantelschades bij graafwerkzaamheden die niet zijn opgemerkt. Dit lijkt de verklaring te zijn voor het verhoogde aantal storingen. Dit is cruciale informatie voor toekomstige beslissingen en de preventie van storingen op ons elektriciteitsnet. Dankzij data-onderzoek hebben we meer grip op storingen en kunnen we gerichter werken aan het onderhoud en de bescherming van onder andere deze verbindingsstukken.
Leveranciersstrategie en materiaalketen
Voor de energietransitie is veel materiaal nodig, zoals kabels, verbindingsstukken, stations en transformatoren. Zo hebben we in 2024 30 vermogenstransformatoren en 6.700 kilometer kabel ingekocht en via een Europese aanbesteding het aantal kabelleveranciers uitgebreid van 3 naar 8. De wereldmarkt voor dergelijke componenten kenmerkt zich door een hoge vraag, die in veel gevallen hoger is dan de beschikbare productiecapaciteit. Om hierop in te spelen, kiest Enexis ervoor om strategische samenwerkingsverbanden aan te gaan met de belangrijkste leveranciers waarbij we meerdere kwartalen vooruit onze benodigde volumes hard vastleggen. Dat brengt risico's met zich mee omdat onze uitvoering niet altijd voorspelbaar is, onder meer doordat vergunningverleningen langer duren of door schaarste aan technische medewerkers. Om dit voldoende te kunnen opvangen, schaalden we in 2024 onze eigen logistieke capaciteit op via eigen en flexibele externe opslaglocaties en steeg de voorraad in 2024 van € 150 miljoen naar € 168 miljoen.
Efficiënter gebruik van het net
Naast de uitbreiding van het netwerk voor meer transportcapaciteit, is ook een betere benutting van de beschikbare capaciteit mogelijk. Het net wordt niet op elk moment van de dag volledig gebruikt. Als we de pieken verlagen en dalen vullen, kunnen meer klanten gebruikmaken van het elektriciteitsnet. Met nieuwe contractvormen verleiden we klanten om hun energiegebruik aan te passen aan de beschikbare netcapaciteit.
Alternatieve transportrechten met BlokStroom
BlokStroom geeft klanten de mogelijkheid om buiten piekuren extra vermogen te gebruiken. Deze contractvorm werkt met vaste tijdsblokken, bijvoorbeeld ’s nachts van 00.00 tot 06.00 uur. Voor sommige klanten is dit een uitkomst. Ze kunnen bijvoorbeeld elektrische vrachtwagens ’s nachts opladen, zodat die ’s ochtends vol de weg op kunnen. In 2024 hebben we een beperkt aantal klanten benaderd voor BlokStroom. Dit heeft geresulteerd in zo’n veertig contracten. Hiermee hebben we veel geleerd voor de verdere ontwikkeling en introductie van alternatieve transportrechten. We verwachten dat we in 2025 BlokStroom beperkt kunnen aanbieden op locaties waar transportcapaciteit in de nacht beschikbaar is.
Groepstransportovereenkomst klaar voor de markt
Een groepstransportovereenkomst (GTO) is een contract waarbij een groep bedrijven gezamenlijk gebruikmaakt van een afgesproken transportcapaciteit. Door energie-opwek, -verbruik en -opslag op elkaar af te stemmen, kunnen die bedrijven meer capaciteit gebruiken dan bij individueel transportvermogen. Dit maakt het ook aantrekkelijker om te investeren in technologieën als laadpleinen, zonnepanelen of batterijen, doordat verbruik en kosten gedeeld worden. De GTO is een van de bouwstenen voor een energiehub. Enexis is op verschillende locaties betrokken bij pilots met energiehubs. De ervaringen die we daar hebben opgedaan, zijn gebruikt om samen met de andere netbeheerders het groepsrecht mogelijk te maken in wet- en regelgeving. We verwachten in 2025 de GTO op kleine schaal stap voor stap te kunnen aanbieden aan de markt.
Flexcontract zorgt voor ruimte op het net
Met congestiemanagement verlagen we pieken op het net, zodat er ruimte komt om nieuwe klanten in het gebied aan te sluiten. Daarvoor sluiten we flexcontracten af met grootverbruikers: op drukke momenten brengen zij de piekbelasting omlaag. Essentieel is dat we weten wanneer de pieken optreden. Met eigen ontwikkelde kunstmatige intelligentie (AI) voorspellen we dagelijks de verwachte belasting van ons net. Dat is niet eenvoudig, maar wel cruciaal om congestiemanagement efficiënt uit te voeren. Met papierfabriek Sappi in Zuid-Limburg sloten we in 2024 ons grootste flexcontract tot dusver. Tijdens een experiment met Fastned leverde het snellaadstation vrijwillig op vaste momenten, voornamelijk tijdens de ochtend- en avondpieken, wat van hun vermogen in, zonder dat de klanten daar last van hadden. Daar tegenover vroeg Fastned van Enexis flexibele extra capaciteit op de momenten dat het kon.
Bewustmaking over flexibel energiegebruik
Op een flexibele manier energie gebruiken is onmisbaar voor een betaalbaar en betrouwbaar energiesysteem. Dit zorgt namelijk voor meer ruimte op het net. Technologie helpt om grote energieverbruikers hierin slim aan te sturen. Tegelijk is het belangrijk dat we ons gedrag aanpassen. Producten als flexcontracten stimuleren dit.
In 2024 startten we ook een communicatiecampagne voor de zakelijke markt met als slogan ‘Mijn stroomnet is jouw stroomnet’. Daarmee maken we klanten er bewust van dat stroomnet van ons allemaal is en we allemaal kunnen bijdragen aan de oplossing. Voor consumenten startten we hiertoe de campagne ‘Vol Energie’.
Teruglevercongestie verminderen via vrije biedingen
In gebieden waar veel zonne- en windenergie wordt teruggeleverd op het net kan dit tot congestieproblemen leiden. In april 2024 heeft Enexis voor het eerst via vrije biedingen op het platform GOPACS de teruglevercongestie succesvol weggewerkt.
Bij deze transactie zijn drie partijen betrokken: de netbeheerder met een congestieprobleem, een partij in het congestiegebied die wil helpen en een derde partij die een tegenactie uitvoert buiten het congestiegebied. De landelijke balans van het elektriciteitsnet mag namelijk niet worden verstoord door deze actie, dit wordt gedaan door de vermindering van zon-productie te combineren met vermeerdering van de elektriciteitsproductie buiten het congestiegebied.
Partijen binnen het congestiegebied kunnen zelf een bieding doen tegen welke prijs zij willen helpen de congestie op te lossen (vrije biedingen), gefaciliteerd door GOPACS. Deze aanpak biedt niet alleen een oplossing voor het huidige congestieprobleem, maar versterkt ook de betrouwbaarheid en betaalbaarheid van ons netwerk voor onze klanten.
Eerste raamcontract voor congestiemanagement
Afgelopen jaar heeft Enexis het eerste contract met een congestie service provider (CSP) getekend. Dit contract met Next Kraftwerke is het eerste raamcontract voor congestiemanagement en biedt in één keer toegang tot maar liefst 63 MW in ons verzorgingsgebied. Deze stap laat zien hoe raamcontracten kunnen bijdragen aan de grootschalige uitrol van flexibiliteit. Naast de maatwerkafspraken met individuele klanten, biedt zo'n raamcontract de kans om sneller meters te maken. Het contract met Next Kraftwerke is hiervan het eerste voorbeeld. Dit contract richt zich op grote zonneparken.
Netverliezen beter in kaart, kosten eerlijker verdeeld
Sinds 1 januari 2024 berekenen we onze netverliezen anders. Hierdoor kunnen de kosten van netverlies nu eerlijker verdeeld worden over netbeheerders en marktpartijen.
Bij transport van elektriciteit treedt er in kabels en transformatoren onvermijdbaar energieverlies op door weerstand en warmteontwikkeling. Alle energie die niet bij klanten terechtkomt - ook door energiefraude en administratieve fouten - is netverlies. Die netverliezen moeten we inkopen. Het totale netverlies is ongeveer even groot als het totale elektriciteitsverbruik van NS.
Sinds afgelopen jaar brengen we onze netverliezen beter in kaart. Als onderdeel van Allocatie 2.0 delen we het netverlies op in drie delen: de energie die het net zelf gebruikt, het verlies tijdens transport en het verbruik waar niemand voor betaalt (voornamelijk energiefraude). Daarnaast hebben we twee andere verbeteringen doorgevoerd. Op dagen met veel zon en wind zorgen we dat de berekening van het netverlies daarbij aansluit. Hierdoor wordt het onbalansvolume lager en functioneert de energiemarkt net een stukje beter. Daarnaast maken we voortaan dagelijks een voorspelling van netverliezen in plaats van jaarlijks. Dat verhoogt de nauwkeurigheid van onze berekeningen aanzienlijk.
De informatie-uitwisseling tussen marktpartijen verandert niet door deze aanpassingen maar het maakt de berekening van het resterende netverlies wel een stuk preciezer.