Samen met andere partijen werken we hard aan een toekomstbestendig energiesysteem. We zien diverse toekomstscenario’s waarin elektriciteit een grote rol speelt. Maar zonder de rol van duurzame moleculen kunnen we ons toekomstbestendig energiesysteem niet realiseren. Collectieve warmte, groen gas en waterstof zijn nodig om in de energievraag te voorzien. Daarom hebben we in 2024 duurzame moleculen als speerpunt benoemd.
Haalbaar en betaalbaar energiesysteem
Ons doel is om de transitie zo efficiënt mogelijk vorm te geven: we maken ons hard voor een toekomstbestendig energiesysteem dat haalbaar en betaalbaar is. Samen met het Rijk, provincies, gemeenten, ACM, marktpartijen en onze klanten maken we scherpe keuzes om de energietransitie in goede banen te leiden. Dat is niet gemakkelijk. Want we verbouwen ons energienet terwijl we nog niet precies weten hoe de toekomst eruitziet.
Op weg naar een toekomstbestendig energiesysteem
Visies en kansen
Als netbeheerder zien we dat het nodig is dat we regie nemen in de ontwikkeling van een toekomstbestendig energiesysteem. Dit doen we door onze expertise en kennis proactief in te brengen om de juiste keuzes te maken. Daarom hebben we in 2023 onze visies en standpunten op een aantal thema’s opgesteld, met per thema het verwachte en haalbare toekomstbeeld en een gedetailleerd stappenplan.
Onze visie in de praktijk
In 2024 hebben we aan onze visie verder invulling gegeven. Enkele voorbeelden:
Invoering van netbewust laden. Bij netbewust laden krijgen laadpalen tijdens piekuren minder ruimte op het net. De beschikbare ruimte op ons net wordt verdeeld over de ladende auto’s. Het duurt daardoor iets langer voordat de auto’s volledig opgeladen zijn. Omdat auto’s doorgaans langer met een laadpaal verbonden zijn dan nodig is, zullen e-rijders hiervan weinig merken.
Ingebruikname van een groengasbooster in Drenthe. De booster in Drenthe is een blauwdruk voor toekomstige installaties.
Met bedrijven op bedrijvenparken hebben we de eerste samenwerkingsovereenkomsten gesloten om hun energievoorziening collectief te organiseren in energiehubs.
Samen met de sector kijken we naar een nieuw tariefstelsel voor klanten en producenten, dat efficiënt gebruik van het net stimuleert.
Het afgelopen jaar heeft Enexis een visie op energieplanologie opgesteld, met als doel dat deze integraal onderdeel wordt van bestuurlijke besluitvorming. De visie is goed ontvangen en wordt inmiddels binnen de sector breed gedeeld.
Programma's en verkenningen
Met onder meer de landelijke overheid, provincies, gemeenten, marktpartijen en brancheorganisaties werken we hard aan het energiesysteem van de toekomst.
Landelijk Actieprogramma Netcongestie
Onder regie van het ministerie van KGG werken ACM, netbeheerders en marktpartijen in het Landelijk Actieprogramma Netcongestie (LAN) aan oplossingen voor de krapte op het middenspannings- en hoogspanningsnet.
Het LAN zet in op drie sporen:
Sneller bouwen, gericht op het verkorten van doorlooptijden en versterken van de samenwerking tussen netbeheerders, gemeenten, provincies en het Rijk.
Beter benutten van de transportcapaciteit door flexibeler gebruik van het net.
Vergroten van inzicht voor klanten over waar en wanneer extra transportcapaciteit beschikbaar komt.
Deze en andere maatregelen gaan de druk op het energienet verminderen, maar ze zijn nog onvoldoende om de groeiende wachtlijsten een halt toe te roepen. In 2024 is het LAN uitgebreid met de Actieagenda Netcongestie Laagspanningsnetten. Hierin staan maatregelen om de druk op het laagspanningsnet te verminderen, zoals een buurtgerichte aanpak, efficiënter gebruik van de laagspanningsnetten en apparaat-specifieke maatregelen: elektrische auto’s inzetten als batterij en flexibel laden als standaard.
Uitvoeringsagenda
Netbeheer Nederland, Bouwend Nederland en Techniek Nederland hebben in 2024 een uitvoeringsakkoord gesloten voor het verzwaren van regionale laag- en middenspanningsnetten (2024-2034). In het akkoord staan werkafspraken over het planmatig en grootschalig werken aan het verzwaren van deze netten. Zo gaan de partijen met elkaar langjarige contracten aan voor een bepaald gebied. Ook staan er afspraken in over het samen investeren in innovatieve technieken en processen, bijvoorbeeld compacte aansluitmodules, stekkerbare middenspanning- en laagspanningsaansluitingen en de prefab meterkast.
Energy boards
We werken steeds intensiever samen met stakeholders en partners, bijvoorbeeld via de provinciale energy boards. Met elkaar willen we een scherp beeld krijgen van de vraag naar en het aanbod van energie op de lange termijn. Dit wordt ook vastgelegd in provinciale energievisies. De provincie stelt daarnaast het provinciaal Meerjarenprogramma Infrastructuur Energie en Klimaat (pMIEK) op. Hierin staan de prioritering van en de plannen voor uitbreidingsinvesteringen van regionale energie-infrastructuur. Inmiddels heeft elke provincie in ons verzorgingsgebied een energy board.
Goed gebruik openbare ruimte
De energietransitie en bijbehorende netuitbreidingen hebben een enorme impact op de openbare ruimte. Dat vereist een goede afstemming over de ruimtelijke inpassing met gemeenten en provincies. Want alleen op die manier kan de benodigde fysieke ruimte ook tijdig beschikbaar zijn. Het is van belang dat de energie-infrastructuur wordt meegenomen in de ruimtelijke plannen en vice versa. Enexis heeft de ruimtelijke impact van de verwachte netuitbreidingen geografisch in beeld gebracht. Hiermee kunnen we bewustwording creëren en afspraken maken met gemeenten over het aankopen van de benodigde gronden.
Samenwerking met gemeenten: de buurtaanpak
Om de energietransitie mogelijk te maken, versnellen we de uitvoering van netverzwaringen op laag- en middenspanning. De komende jaren zijn we volop aan het werk in woonwijken: we plaatsen duizenden nieuwe transformatoren, verzwaren bestaande transformatoren en trekken duizenden kilometers kabels. We doen dit buurt voor buurt. Dit vraagt van ons als netbeheerder een heel andere werkwijze, met nieuwe processen en herziene rollen en verantwoordelijkheden. Daarin zetten we snel grote stappen.
Het succes van deze buurtaanpak hangt voor een groot deel af van de gemeenten waarin we actief zijn. Alleen samen bereiken we de gewenste versnelling. Met gemeenten gaan we een samenwerkingsovereenkomst (SOK) aan. Hiermee geven we aan dat we allebei het belang van een versnelde verzwaring van laag- en middenspanningsnetten onderschrijven, daar samen de schouders onder zetten en elkaars belangen erkennen. Vaak is ook een nieuwe werkwijze of organisatie bij de gemeente nodig, zodat we onze processen goed op elkaar kunnen afstemmen. Hoe we de versnelling van de uitvoering exact samen uitvoeren, leggen we vast in een nadere overeenkomst (NOK). In 2024 zijn we met 56 gemeenten een SOK overeengekomen.
Voorstel voor verduurzamen wijken
Gemeenten moeten hun wijkuitvoeringsplannen sneller concreet maken. In zo’n plan staat per buurt welke manier van verwarmen de voorkeur heeft om aardgas te vervangen. Zonder deze buurtaanpak kunnen we de warmtetransitie in de gebouwde omgeving niet op tijd realiseren. We ondersteunen gemeenten door inzicht te geven in de benodigde netaanpassingen. In januari 2025 kwamen alle regionale netbeheerders met een voorstel per buurt in alle gemeenten in hun verzorgingsgebied. Dit voorstel is gebaseerd op hun eigen verwachtingen: waar is het logisch om voor warmte over te stappen op elektriciteit en met welke groei in elektriciteitsvraag en in laadpalen houden we rekening? Waar liggen warmtenetten voor de hand en waar moeten gasnetten behouden blijven voor bijvoorbeeld groen gas? Gemeenten kunnen deze buurtvoorstellen gebruiken om keuzes te maken voor de toekomstige warmtevoorziening.
Congestieneutraal aansluiting van batterijen
Grootschalige batterijopslag maakt het energiesysteem flexibeler. Batterijen laden op als er veel energie opgewekt wordt en geven energie af als er veel vraag is naar elektriciteit. We moeten er wel voor waken dat batterijen geen netcongestie veroorzaken (of verergeren). Als een batterij op een druk moment laadt of ontlaadt, kan dit zorgen voor nog meer druk op het net. Daarom sluiten we grote batterijen aan met een zogeheten ATO (Aansluiting Transport Overeenkomst) en een CBC (Capaciteits Beperkings Contract). Zo blijft het gebruik van de batterij gecontroleerd en voorspelbaar, zonder extra piekbelasting op het net te veroorzaken. We stellen voorwaarden aan het laden en terugleveren van energie door beperkingen op te leggen tijdens specifieke tijdvakken, bijvoorbeeld tussen 14u en 16u. Hierdoor voorkomen we extra belasting op het net. Onder andere bij de Efteling loopt er nu een experiment met twee grote batterijen en ook in Wanneperveen is een grote batterij-installatie in gebruik genomen.
Wet- en regelgeving in de energietransitie
Energiewet
De Energiewet is in 2024 met een ruime meerderheid aangenomen in de Tweede en Eerste Kamer. Deze wet legt het fundament onder het energierecht voor de komende jaren en biedt netbeheerders onder meer de mogelijkheid om flexibiliteit te bevorderen en zo het stroomnet te ontlasten. De consument krijgt meer mogelijkheden voor duurzame energieopslag en verbruik. Enexis heeft zich met onder meer andere netbeheerders en marktpartijen ingespannen om essentiële zaken voor een goed functionerend energiesysteem in deze wet opgenomen te krijgen. Zo kunnen netbeheerders straks dankzij het verkrijgen van klantgegevens direct contact leggen bij onder meer werkzaamheden of dreigende afsluitingen en de slimme meter voortaan gebruiken om energievolumes nauwkeuriger toe te wijzen aan marktpartijen.
De verwachting is dat de Energiewet op 1 juli 2025 gefaseerd ingaat. We bereiden ons voor op die invoering. Het ministerie bereidt een eerste wijziging voor op de Energiewet, de richtlijn Electricity Market Design (EMD), met daarin een verdergaande plicht tot het mogelijk maken van energiedelen. Ook een meer fundamentele wijziging staat al in de steigers, namelijk een aanpassing aan de richtlijn uit het decarbonisatiepakket van de EU.
De nadere invulling van de Energiewet zal plaatsvinden via het Energiebesluit (Algemene Maatregel van Bestuur) en Ministeriële Regelingen. Enexis zal in boekjaar 2025 de ontwikkelingen in deze wet- en regelgeving volgen en de impact bepalen op de geconsolideerde jaarrekening van Enexis Holding N.V. van eventuele verplichtingen die hieruit voortvloeien.
Aanpassing codes
Om het flexibel gebruik van het elektriciteitsnet te bevorderen, heeft de ACM in 2024 een aantal codes gewijzigd. Zo is het nu mogelijk om op basis van maatschappelijke prioriteit transportcapaciteit te verdelen. Ook zijn er nieuwe, ruimere aansluittermijnen voor grootverbruik vastgesteld, die voorspelbaarheid bieden voor onze klanten en beter aansluiten bij de actuele mogelijkheden van de netbeheerders. Daarnaast kunnen we als netbeheerder ongebruikte transportcapaciteit terugnemen als afnemers er voor langere tijd geen gebruik van maken. Dit codebesluit heet ook wel GOTORK (‘gebruik op tijd of raak kwijt’).
Er wordt ook gewerkt aan een mogelijkheid voor groepen gebruikers om samen de transportcapaciteit van meerdere aansluitingen te delen middels een GroepsTransportOvereenkomst. Hiervoor is een voorstel opgesteld.
Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie
De Tweede en Eerste Kamer hebben in 2024 met een ruime meerderheid de Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (Wgiw) aangenomen. Deze wet biedt gemeenten handvatten om te komen tot aardgasvrije wijken, uiterlijk in 2050. Hiervoor maken zij een wijkgericht aanpak voor de overgang op een betaalbaar en duurzaam alternatief. Ook regelt de wet dat de aansluitverplichting voor aardgas kan vervallen. Deze wet gaat waarschijnlijk in op 1 juli 2025 en heeft grote implicaties voor de netbeheerders.
Wet collectieve warmtevoorziening
Tot slot gaat de Wet collectieve warmtevoorziening (Wcw) naar verwachting in het tweede kwartaal van 2025 naar de Tweede Kamer. De wet heeft als doel om de warmtetransitie te bevorderen en tegelijkertijd de publieke belangen duurzaamheid, leveringszekerheid en betaalbaarheid beter te borgen. De Wcw regelt voor warmte de overgang naar een transparantere kostensystematiek en zorgt ervoor dat warmtenetten in publieke handen komen. Hierbij wordt een rol mogelijk voor de netwerkbedrijven. We bereiden ons daarop voor.
Aanbestedingsrecht
Om de energietransitie te kunnen realiseren, zijn veel materialen en diensten benodigd. Hierdoor zullen we veel moeten inkopen. Het uitgangspunt is en blijft dat Enexis wet- en regelgeving volgt, zo ook het aanbestedingsrecht. In sommige situaties kunnen dilemma’s ontstaan waarbij er een spanningsveld ontstaat tussen het volgen van de letter van de wet en het versnellen en realiseren van de energietransitie. Enexis heeft aandacht voor deze dilemma’s en maakt daarin weloverwogen keuzes waarbij de verschillende perspectieven worden meegewogen.
Onderzoek bekostiging elektriciteitsinfrastructuur
In de zomer van 2024 is het Rijk het Interdepartementaal beleidsonderzoek Bekostiging elektriciteitsinfrastructuur (IBO) gestart. Doel is ‘meer inzicht en grip te krijgen op de omvang van de investeringen in de elektriciteitsinfrastructuur tussen nu en 2040’. Het IBO richt zich primair op het uitwerken van beleidsinterventies die mogelijk kunnen leiden tot kostenbesparingen van het systeem of verbetering van het vestigingsklimaat in Nederland. De netbeheerders hebben input op het IBO geleverd via diverse werkgroepen. Het eindresultaat met aanbevelingen en besparingsopties is eind februari 2025 verschenen en wordt naar verwachting bij de Voorjaarsnota behandeld door de Tweede Kamer. Dit voorjaar zal duidelijker worden wat de implicaties zijn voor Enexis.
Duurzame moleculen
Om van het aardgas af te komen, hebben we onder meer groen gas en waterstof nodig. Deze duurzame moleculen hebben we in 2024 als speerpunt benoemd, en het team dat hieraan werkt is opgeschaald. Om onze doelstellingen voor duurzame moleculen te bereiken, is Europese samenwerking essentieel. Enexis hecht hier veel waarde aan, omdat dit ons helpt om op Europees niveau te pleiten voor de juiste wet- en regelgeving en om relevante Europese contacten te leggen. We zijn actief betrokken als vicevoorzitter van Gas Distributors for Sustainability (GD4S) en als lid van Eurogas. Meer informatie over onze lobbyactiviteiten in het algemeen vind je hier.
Groen gas
De Nederlandse doelstelling voor groen gas bedraagt 2 miljard kubieke meter in 2030. Om de groei mogelijk te maken, investeren we in ons netwerk. We maken koppelingen tussen lokale gasnetdelen en plaatsen boosters. Zo treffen we met Gasunie Transport Services (GTS), de landelijke netbeheerder van het gastransportnet, voorbereidingen voor een groengasbooster in Tilburg.
Met de invoeding van groen gas op het netwerk stroomt gas nu twee kanten op. Tot voor kort was gas eenrichtingsverkeer: van leverancier naar gebruiker. Samen met andere netbeheerders onderzoeken we welke uitdagingen dit oplevert en welke oplossingen nodig zijn voor bijvoorbeeld de kwaliteitseisen voor het gas.
Waterstof
We ambiëren een rol in de distributie van waterstof. Daarvoor is nog een aanpassing van de wet- en regelgeving nodig. Bij waterstofdistributie ligt onze focus op industriële klanten. We voeren samen met partners haalbaarheidsstudies uit om waterstof toe te passen op bedrijventerreinen. Dit deden we in 2024 voor het Industriecluster Oost-Groningen. De conclusie: waterstof gebruiken is mogelijk, maar door de hoge prijs ervan is er een onrendabele top waarvoor financiering gevonden moet worden. Uitgangspunt in deze studie is dat er nieuwe leidingen komen voor waterstof; de bestaande netten blijven nog nodig voor aardgas. Dit geeft de bedrijven ook de mogelijkheid om de transitie in eigen tempo uit te voeren. De kosten voor het netwerk zijn overigens aanzienlijk lager dan de kosten van waterstof en zijn geen doorslaggevende factor voor de haalbaarheid. De volgende stap in dit onderzoek is beter inzicht te krijgen in de behoeftes en impact bij de bedrijven.
In het onderzoeksprogramma HyDelta verzamelen we samen met kennisinstellingen en netbeheerders veel kennis over de distributie van waterstof – zoals over de techniek, veiligheid, digitalisering en de transitie van aardgas naar waterstof.